Wordt 2022 het jaar van de wendbaarheid?

Wordt 2022 het Jaar van de Wendbaarheid? Corona gaat niet meer weg en steekt in steeds andere gedaantes de kop op. Ook zitten we volgens velen in de overgang naar een nieuw duurzaam tijdperk, waarbij we niet precies weten hoe dat er uitziet. Onze samenleving moet zich opnieuw uitvinden. Hoe doen we dat, met verandering als enige constante en met onzekerheid als enige zekerheid?

Corona is een blijvertje

Corona gaat niet meer weg, dat horen we al vanaf het begin van de pandemie en de gevolgen daarvan worden steeds duidelijker. Telkens duikt er een nieuwe variant op, waar we ons op moeten aanpassen. Na Alpha en Delta is het nu de beurt aan het nog besmettelijkere Omikron. Een lange termijnplan lijkt er niet te zijn, net als dat een definitieve oplossing nog ver weg lijkt. Maar we kunnen niet van lockdown naar lockdown gaan.

Daarover ging het gesprek in Buitenhof op zondag 19 december 2021 met veldepidemioloog Amrish Baidjoe en burgemeester van Breda Paul Depla. Met als centrale vraag: ‘Hoe moeten we onze samenleving inrichten om ervoor te zorgen dat we niet van lockdown naar lockdown gaan?’

Tijdens het gesprek kwamen enkele voorbeelden langs van mogelijke (tijdelijke) oplossingen zoals: waarom vieren we carnaval niet in de zomer, verplaatsen we een deel van de grote schoolvakantie niet naar de winter en laten we voetbalcompetities niet van april t/m oktober spelen, wanneer het coronavirus minder kwaad kan?

Het was eigenlijk een gesprek over wendbaarheid, Hoe wendbaar is onze samenleving? Hoe snel kunnen we ons aanpassen aan nieuwe corona-ontwikkelingen? Want de geschetste oplossingen, als  schot voor de boeg bedoeld, vragen nogal wat van de maatschappij. Het betekent dat we moeten ‘meebewegen’ met het virus, dus wendbaar worden als samenleving, bedrijf, instelling en als mens.

Ontwikkelingen versnellen

Diezelfde coronapandemie heeft veel ontwikkelingen versneld. Zo is het gebruik van digitale diensten enorm gegroeid, is de machtspositie van China toegenomen, staat de gezondheidszorg verder onder druk, is hybride werken in veel sectoren de norm geworden, worden klanten nog veeleisender en  nemen polarisatie en maatschappelijke tegenstellingen toe. Om over de grote tekorten op de arbeidsmarkt en de verslechtering van het klimaat maar niet te spreken.

De ‘sense of urgency’ om in beweging te komen is enorm. Hier vind je een lijst van 15 wereldtrends met een groot aantal ontwikkelingen die al langer gaande zijn, maar door corona extra zichtbaar zijn en een flinke duw in de rug krijgen. Zie het als een ‘snapshot’ van belangrijke trends die samen de contouren van verandering aangeven.

Op weg naar een nieuw tijdperk

We zitten namelijk volgens veel zieners en denkers in de overgang naar een nieuw tijdperk. Volgens hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans leven we niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk. Een cruciaal kantelmoment in de geschiedenis van de mensheid.

Volgens Rotmans zijn de chaos en onzekerheid van de huidige tijd de symptomen van grote kantelingen die onze wereld voorgoed zullen veranderen. De coronacrisis, klimaatcrisis en biodiversiteitscrisis hebben ons als mensheid keihard met de neus op de feiten gedrukt; onze huidige manier van samenleven en de manier waarop we onze systemen hebben ingericht zijn niet robuust genoeg om de komende crises het hoofd te bieden, aldus Rotmans.

Om over alle andere crisissen, die we zelf hebben veroorzaakt, maar niet te spreken, van zorg-, onderwijs- en politiecrisis tot toeslagen-, aardbevings-, woonmarkt en migratiecrisis.

We moeten onze maatschappij opnieuw vormgeven. Maar daarvoor moeten we volgens Rotmans nog wel de strijd aan met misschien wel onze grootste tegenstander: wijzelf. De grote vraag is natuurlijk: hoe? Waar moet je beginnen? Volgens Rotmans is er geen blauwdruk, geen kompas. “Die chaos en onzekerheid moeten we niet vrezen, maar juist omarmen. Als we dat niet doen, komen we niet vooruit.”

Wendbaar de toekomst in

Kortom, de samenleving zal zich op vele gebieden opnieuw moeten uitvinden. Niet alleen vanwege corona en de vele crisissen, ontwikkelingen en trends. Ook vanwege de vele noodzakelijke transities in energie, grondstoffen, mobiliteit, maatschappij, politiek en wat al niet meer. Hoe doe je dat, als verandering de enige constante is en onzekerheid de enige zekerheid?

De belangrijkste succesfactor is misschien wel ‘wendbaarheid’. Johan Cruijff zou zeggen ‘Je ziet het pas als je het door hebt’: als er geen permanente oplossing of vertrouwde succesformule is; geen blauwdruk, routekaart of kompas, dan draait het om ‘wendbaarheid’. Als samenleving, bedrijf, instelling en als individu. En je bent ‘wendbaar’ als je in staat bent om jouw koers snel en effectief te veranderen, anticiperend of reagerend op kansen en bedreigingen in jouw omgeving.

In navolging van velen is ook Rotmans van mening dat alleen de meest wendbare bedrijven zullen overleven. Of je nu groot, middelgroot of klein bent, of je nu succesvol bent en goed draait of niet, je kunt er niet omheen. Er komt een orkaan op je af, zo voorspelt hij. Rotmans: “Als burgers, klanten, consumenten én de omgeving aan het transformeren zijn, moet je je als bedrijf, overheid of maatschappelijke organisatie anders gaan verhouden tot die orkaan die op je afkomt. Je moet jezelf opnieuw uitvinden.”

Maar veel organisaties zijn daar nog helemaal niet mee bezig blijkt uit onderzoek van DRIFT, het Dutch Research Institute For Transitions waaraan Jan Rotmans als hoogleraar is verbonden. Minder dan 5 procent van de bedrijven behoort tot de categorie van transformatieve bedrijven, bedrijven die nieuwe wegen inslaan. Het overgrote deel is reactief of actief, en zo’n 10 procent is proactief en anticipeert voortdurend op de veranderingen om hen heen.

Voor die organisatorische omwenteling reikt transitiespecialist Rotmans op basis van jarenlange ervaring vijf verandersleutels aan: neem de tijd, creëer smal en diep draagvlak, ontwikkel een veranderstrategie, creëer experimenteerruimte en bied mensen  een veilige omgeving.

Drie succesfactoren voor organisaties

In mijn blogs en boeken over wendbaar ondernemen (Wendbare strategie op 1 A4, Hoe agile is jouw strategie? en Strategic Agility) schrijf ik uitgebreid over de noodzaak van en de wijze waarop je wendbaarder kunt worden, als overheidsinstantie, bedrijf of maatschappelijke instelling.

Daarbij draait het, als we inzoomen op ‘organisaties’, om drie succesfactoren: (1) voortdurende alertheid (‘strategic foresight‘), (2) strategische flexibiliteit en doortastendheid (‘rolling strategy‘) en (3) operationele slagkracht (met een flexibele organisatie met wendbare medewerkers). Deze drie succesfactoren werken door de hele organisatie heen.

Wendbaarheid bestaat daarbij uit twee elementen die elkaar versterken. Aan de ene kant de behendigheid en lenigheid (agility) van de organisatie om offensief kansen te benutten die zich aandienen door veranderingen in de markt, en aan de andere kant de veerkracht en robuustheid (resiliency) van de organisatie om de gevolgen van vaak grote en onvoorziene veranderingen op te vangen. Agility en resiliency zijn dus twee kanten van dezelfde medaille.

Organisaties kunnen hun agility versterken door te zorgen voor meer behendigheid en lenigheid op alle organisatieniveaus. Resiliency wordt vooral versterkt door een sterke organisatie-identiteit, sterke gezamenlijke waarden (shared values), sterke partnerships en voldoende financiële buffers. Tot zover de theorie die in de praktijk maar weinig op doordachte wijze wordt toegepast.

Werk aan de winkel

Er is dan ook een groot probleem, zo schrijft transitiehoogleraar Jan Rotmans in zijn nieuwe boek ‘Omarm de chaos‘. De huidige overheid en veel bedrijven zijn niet toekomstbestendig omdat ze over onvoldoende wendbaarheid en veerkracht beschikken. Net als dat ze in mijn ogen in veel gevallen over te weinig ‘verbindend leiderschap’ en ‘goed management’ beschikken.

Veel overheden en bedrijven zijn (te) log, bureaucratisch, hiërarchisch, te weinig lerend en te weinig met de toekomst bezig. Zo blijkt uit onderzoek uit 2017 dat bijna 40 procent van de leidinggevenden bij de overheid (werkzaam in publieke sector en openbaar bestuur) een ‘hoge dynamiek’ ervaart, maar dat slechts 6 procent van hen de eigen overheidsorganisatie wendbaar genoeg vindt om goed met deze hoge dynamiek om te kunnen gaan.  In het bedrijfsleven is het niet veel beter. Uit ‘De Nationale Benchmark Verandervermogen‘ van 2020 blijkt dat maar 17 procent van de medewerkers ‘vol vertrouwen’ is over het verandervermogen van hun organisatie.

Doorgaan op de ingeslagen weg biedt weinig soelaas. Overheden en bedrijven moeten zich opnieuw uitvinden. Dat betekent volgens Rotmans dat ze anders moeten gaan denken (cultuur), organiseren (structuur) en uitvoeren (processen en procedures).

Als je slaagt, mag de beloning er zijn. Als we alle onderzoeken en praktijkervaringen op een rij zetten, dan zien we dat meer wendbaarheid een groot aantal concrete voordelen kan bieden. Om er een paar te noemen: continuïteit en bestaansrecht, snellere marktgroei. hogere winstgevendheid, meer innovatie, kortere time to market en een hogere medewerker- en klanttevredenheid.

En, als organisaties en medewerkers ‘wendbaar’ zijn, dan zijn we dat als samenleving grotendeels ook. Maar zoals wel vaker, is dit gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Of zoals Winston Churchill jaren geleden al zei: “Success is walking from failure to failure with no loss of enthusiasm.”

PS: Meer lezen over wendbaarheid

Over snel en wendbaar ondernemen lees je meer in mijn boek Wendbare strategie op één A4. Met het wendbaarheidscanvas met 11 bouwstenen en 43 wendbaarheidsknoppen om aan te draaien.

Dit artikel is met toestemming overgenomen van klantgerichtondernemen.blogspot.com